Түрк каганатындагы салттуу дүйнөтааным жана диний идеология
Ключевые слова:
түрк каганаты, салттуу дүйнөтааным, дүйнөлүк диндер, диний-идеологиялык күрөш, мамлекеттүүлүк, салттуулуктагы улануучулукАннотация
VII кылымда Орто Азияда пайда болгон түрк мамлекетинин тарыхындагы диний идеологиянын ошол мамлекеттердеги маңызын аныктап, баа берүү даректүү маалыматтардын жоктугуна байланыштуу татаал маселе чечилбеген бойдон калууда. Жалпы бир этникалык текке, чарбалык-экономикалык типке эгедер тайпаларды бириктирип, өз мамлекеттерин курган түрктөрдүн ошол кездеги жагымдуу саясий жагдайга карабастан салыштырмалуу аз гана убакыттын ичинде кайта ыдырап, бытыранды болуп кетүүсүндөгү диний факторлордун таасирин аныктоо али күнгө бүдөмүк бойдон келе жатат.
Изилдөөчүлөр негизинен көчмөндөр мемлекетинин саясий кризиске дуушарануусун, орто кылымдагы мамлекеттердин начарлоосунунун негизги себептерине каганат ичиндеги саясий келишпестиктер, чарбалык-экономикалык салттуулуктун кыйрашы жана коңшу өлкөлөр тарабынан ички конфликттерди жаратууга багытталган араздаштыруу аракеттери менен байланыштырат. Тек, кээ бир изилдөөчүлөр түрктөр курган мамлекеттердин начарлашы менен жаңы түргө ээ болуп өзгөрүшүнө ошол мамлекеттердеги рухий процесстер себеп болгон деп эсептешет. Макаланын алдына койгон максаты дагы соңку себептин мыйзамченемдүү жактары менен ийгиликтерин ачуу болгондуктан Биринчи Түрк каганатынын түптөлүшү менен кулашындагы түрктөрдүн диний идеологиясына тирек болгон салттуу дүйнөтаанымынын өр карай өсүү өзгөчөлүктөрү менен рухий өзгөрүштөрүнүн ордун иликтөөгө арналат.
Библиографические ссылки
Жумагулов К.Т. Гунны в истории Евразии ІV-V вв. //Байырғы түрк өркениеті: жазба ескерткіштер (Қазақстан Республикасы тәуелсіздігінің 10 жылдығына арналған халықаралық ғылыми-теориялық конференция материалдары. Астана қаласы. 2001ж.18-19 мамыр). –Алматы: Гылым, 2001.-584б.-207-215 б.
Гумилев Л.Н. Тысячилетие вокруг Каспия. –Москва.: ООО «Издательство АСТ», 2000. –439 с.
Төлеубаев Ә.Т. Ғұндар мамлекеті–түрк мамлекеттілігінің бастауы//Байырғы түрк өркениеті: жазба ескерткіштер (Қазақстан Республикасы тәуелсіздігінің 10 жылдығына арналған халықаралық ғылыми-теориялық конференция материалдары. Астана қаласы. 2001ж.18-19 мамыр). -Алматы. 2001.-584 б.
Бухаева. А. Идеология Казахстана:проблемы становления. //Мысль. 2003 г. 2. –С. 37-40.
Давыдова И.М. Проблемы формирования новой политической идеологии в Казахстане//Саясат. Декабрь, 2000 г. – С. 56-59.
Кляшторный С.Г. Имперский фон древнетюркской цивилизации //ХХІ ғасыр: Ұлы дәстүр жолымен (қазақтың ұлы философы А.Х.Қасымжановтың туғанына 70 жыл толуына арналған ғылыми халықаралық конференция материалдары. 19-20 қазан, 2001ж.), -Алматы: Қазақ Университетi, 2001ж, -386 б.
Қадырбаев А.Ш. О государственности кочевников средневекового Казахстана //Казахстан и мировое сообщество. № 4. 1996. –С.16-29.
Трепавлов В.В. Государственный строй монгольской империй ХІІІв. Проблемы исторической преемственности. -РосАН. Институт Росс.ист. -Москва: Наука, изд. фирма «Вост. Лит»,1993. -278 c.
Акатаев С. Мировоззренческий синкретизм казахов. Автореферат док. Дисс. Алматы, 1995. -38 с.
Гумилев Л.Н. Көне түркiлер. -Алматы: «Бiлiм», 1994. -381 б.
Потапов Л.П. Алтайский шаманизм. –Ленинград: Наука, 1991.-320 с.
Әмірғазин С. Дін және жауапкершілік. Монография. –Астана: «Фолиант», 2002. -192 б.
Есiм Ғ. Шаманизм деген не. -Алматы: Ақиқат, 1996. № 2.11-25б
Бекжан О. Тоныкөк//Түрк тұлғалары. –Түркстан: Тұран, 2006. -600 б.
Алексеев Н.А. Шаманизм тюркоязычных народов Сибири (опыт ареального сравнительного исследования). Отв. Редактор И.С.Гурвич. -Новосибирск: Наука, 1984. -233 с.
Фирдауси А, Шахнама. Толық текст, Техеран: Қатре баспасы, 1374, -1368 б.
Қашқари М. Түрiк сөздiгi: 3 томдық шығармалар жинағы / Қазақ тiлiне аударып, алғы сөзi мен түсiнiктерiн жазған А.Егеубай. ІІІ Том. Алматы: Хант, 1998. -600 б.
