КАЗАКСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫН АРАЛ ЧӨЛКӨМҮНДӨГҮ АРАЛ-КАЗАЛ АЙМАГЫНЫН ЖЫР МЕКТЕБИНИН МАКАМДАРЫНЫН (ОБОН-ҮН КУРАМДАРЫНЫН) ТҮЗҮЛҮШҮ
Ключевые слова:
жыр, макам, жырау, күйтектес макам, кайрым, домбыра, эпос, музыкалык салт, аткаруучулук.Аннотация
Бул эмгекте Арал жана Казалы аймактарынын ыр макамдарынын (обон-үнкурамдарынын) өзгөчөлүктөрү каралат. Макамдардын түзүлүшү, эмоционалдык багыты, аткаруу ыкмалары жана тембр, ритмикалык өзгөчөлүктөрүнүн классификациясы талданат. Макамдардын кайрыктарынын өзгөчөлүктөрү боюнча көп түргө бөлүнүшүнө, алардын ырчы-аткаруучулардын маанайына, тексттин мазмунуна көз карандылыгына өзгөчө көңүл бурулат. Жергиликтүү макамдардын көбү жогорку деңгээлдеги даярдыкты, салтты билүүнү жана музыкалык аспапты чеберчиликте ойноону талап кылары баса белгиленет. Мурда «жыр-күй» деп жаңылыш аталган, азыр «күйтектес макамдары» (аспаптык киришүүлөр) делген нерсеге өзүнчө бөлүм каралган. Мындай формалар ырларды аткарууга тыюу салынган шартта пайда болуп, совет доорунда ырчылардын музыкалык билдирүү формасына айланганы көрсөтүлгөн. Автор орус тилдеги изилдөөлөрдө «жыр» жана «макам» деген түшүнүктөр биригип, «эпос» делип калганын сынга алып, терминдерди тагыраак колдонууну сунуштайт. Эмгек А. Сарымсакова, Т. Токжан өңдүү белгилүү изилдөөчүлөрдүн эмгектерине негизделип, азыркы шартта ырчылык салтты сактап, туура түшүнүүнүн орчундуу маселелерин көтөргөн.
Библиографические ссылки
Бекхожина Т. Казына (Музыкально-этнографический сборник). Алматы, 1979. 112 с.
Куанбаева А. Феномен музыкальной эпической традиции в казахском фольклоре // Artes Populares, №14. Будапешт, 1985. – С. 121–133.
Елеманова С. Казахское традиционное песенное творчество. Издательство «Дайк-пресс», Алматы, 2000. 72 с.
Кенжеғұлұлы Н. Кәнеки, тілім, сөйлеші. Том 3, издательство «Маржан», Алматы, 1994. 373 с.
Жусипов Б.М. Жырауская и жыршиская традиция Сырдарьи: диссертация на соискание учёной степени кандидата филологических наук. 01.01.09. Алматы, 1999. 155 с.
Токжан Т. Сырлы сарын. Фонд «Сорос-Казахстан», », А., 2002. с-7
