БОРБОРДУК АЗИЯДАГЫ ТАРЫХЫЙ МИФТЕР ЖАНА МАМЛЕКЕТТИК КУРУЛУШ: КАЗАКСТАНДЫН КОНТЕКСТИНДЕГИ УЛУТТУК ИДЕНТТҮҮЛҮКТҮ ЖАНА КООМДУК КАБЫЛДООНУ ТАЛДОО
Ключевые слова:
тарыхый мифтер; улуттук өзгөчөлүк; мамлекеттик курулуш; Борбордук Азия; жамааттык эс тутум; улуттар аралык ынтымакАннотация
Макала Казакстанга басым жасоо менен Борбордук Азиядагы мамлекеттик курулуш жана улуттук иденттүүлүктүн калыптануу процесстериндеги тарыхый мифтердин ролуна арналган. Тарыхый мифтер бүткүл дүйнөлүк тарыхтын мисалдарынан көрүнүп тургандай, мамлекеттүүлүктү мыйзамдаштыруунун, жамааттык эстутумду чыңдоонун жана коомду консолидациялоонун маанилүү куралы болуп саналат. Республикалардын чек аралары жасалма жол менен түзүлгөн жана этномаданий көп түрдүүлүк олуттуу болгон постсоветтик мейкиндикте тарыхый мурастарды кайра карап чыгуу зарылчылыгы эгемендикке жетишкен мамлекеттер үчүн негизги чакырык болуп калды.
Казакстанда улуттук иденттүүлүктүн кичинекей бир бөлүгү Казак хандыгы, Улуу Талаа жөнүндөгү мифтерге, сырткы коркунучтарга, анын ичинде жунгар согуштарына жана Россия империясынын колониялык саясатына каршы күрөштүн негизинде курулган. Бул баяндар казактын маданий мурасын гана эмес, өлкөнү Евразиядагы стратегиялык борбор катары көрсөтөт. Салыштырмалуу талдоо региондун башка өлкөлөрүндөгү мамиледеги айырмачылыктарды көрсөтөт: өзбектердин Амир Темирдин инсанына басым жасоосунан тарта түркмөндөрдүн инсанга сыйынуусуна чейин. Коңшуларынан айырмаланып, Казакстан калктын көп улуттуу курамын эске алган кыйла инклюзивдүү моделди көрсөтүп келет.
Изилдөө адабияттарды карап чыгуу, мазмунду талдоо жана социологиялык концепцияларды камтыган социологиялык багыт менен дисциплиналар аралык мамилеге негизделген. Изилдөөлөр тарыхый мифтердин инсандыкты жана саясий легитимдүүлүктү калыптандыруунун куралы катары маанилүүлүгүн тастыктайт. Казакстан модели тарыхый мурастарды заманбап чакырыктар менен айкалыштырган интеграциялык мамиле коомдук туруктуулукту жана этностор аралык ынтымакты бекемдөөгө өбөлгө түзөрүн көрсөтөт.
Изилдөөнүн чектөөлөрү экинчи даражадагы маалыматтарды колдонууга жана улуттук аңгемелерди коомчулуктун кабыл алуусун тереңирээк изилдөөнүн зарылдыгына байланыштуу. Жыйынтыктар тарыхый мифтерге сын көз караш менен мамиле кылуунун маанилүүлүгүн жана алардын көп улуттуу коомду консолидациялоодогу ролун көрсөтөт.
Библиографические ссылки
Halbwachs, M. (1992). The social frameworks of memory. In L. A. Coser (Ed.), On collective memory (Heritage of Sociology Series) (pp. 37–67). Chicago: University of Chicago Press.
Assmann, J. (2011). Memory culture. In Cultural memory and early civilization: Writing, remembrance, and political imagination (pp. 111–147). Cambridge: Cambridge University Press.
Nora, P., & Kritzman, L. D. (1996). Conflicts and divisions. In Realms of memory (p. 649). New York: Columbia University Press.
Касымбаев, Ж. К. (2012). История Казахстана (XVIII в.– 1914 г.): Учебник для 8 кл. общеобразовательных школ (2-е изд., перераб., доп., 245 стр.–256 с., ил.). Алматы: Мектеп. 116Известия НАН КР, 2025, №1
Kesici, Ö. (2011). The dilemma in the nation-building process: The Kazakh or Kazakhstanination? Journal on Ethnopolitics and Minority Issues in Europe, 10(1), 31–58. Retrieved December 18, 2012, from http://www.ecmi.de/fileadmin/downloads/publications/JEMIE/2011/Kesici.pdf
Isaacs, R. (2015). Nomads, warriors, and bureaucrats: Nation-building and film in post-Soviet Kazakhstan. Nationalities Papers, 43(3), 399–416. https://doi.org/10.1017/nps.2015.12
Kozybayev, M., Nurpeis, K., & Zhukeshev, K. (2013). Istoriia Kazahstana (s nachala 20 v. po nastoiashhee vremiia). Almaty: Mektep. Retrieved from https://scholar.google.com/scholar_lookup?title=Istoriia+Kazahstana+(s+nachala+20+v.+po+nastoiiashhee+vremiia)&author=Kozyba-yev+Manash&author=Nurpeis+Kenes&author=Zhukeshev+Kanagat&publication+year=2013
OФ «ЦСПИ «Стратегия». (2022, June 23). Особенности идентификации казахстанцев. Retrieved from https://www.ofstrategy.kz/ru/research/socialresearch/item/816-osobennos-ti-identifikatsii-kazakhstantsev
AsiaRussia. (2017, July 21). Рост локальной идентичности в Казахстане настораживает. Retrieved from https://asiarussia.ru/news/17065/
