Казак хандыгындагы жүздүк бөлүнүштүн руханий-идеологиялык негизи жана андагы бийлердин орду
Ключевые слова:
казак этносу, жүздөр, тарых тарикаты, руханий жана диний процесстер, бийлер институту, тарыхый процесс, этногенезАннотация
Жүздөрдүн пайда болушу жана анын максаты — казакстандык тарыхнааманын өзөктүү маселелеринин бири. Казак калкынын тарыхын изилдөөнүн методологиялык ыкмаларынын олуттуу өзгөрүүсүнө карабастан, кайчы пикирлер али күнчө сакталып келет.
Жүздөр казак калкынын коомдук-саясий уюмунун нукура формасы болду. Жүздөрдүн пайда болуу мезгили, алардын пайда болуу себептери жана жалпы пикирдин ички түзүлүшү тууралу окумуштуулардын орток пикири жок. Казакстандык тарыхнаамада жүздөргө бир туташ казак улутунун ажырагыс бөлүгү жана салт боюнча бекитилген өз территорияларын мекендеген тайпалардын бирикмелери катары таанылды.
Алтын Ордодогу диний-руханий процесстердин натыйжасында, кийин Казак хандыгында мамлекет менен уруулардын үч бөлүккө бөлүнүүсү акырындап диний-руханий сыпатка ээ болду. Уруулук уюмдар менен жүздөргө кайта курулгандан кийин генеалогиялык байланыштар менен жүз жүйөсү (системасы) бийлик менен идеологиялык алака-катыштар салаасында маңыздуу ролду аткарды. Казак бийлери казактын биртутумда турган этностук топ катары уюштурулушу менен биргелешкен иш-аракеттин тартибин иретке салды. Бул негизинен көчмөн экономиканын турмуш-тиричилик багыты менен катар, рухий-идеологиялык зарылдык менен дагы түшүндүрүлдү. Ошондуктан генеалогиялык туугандык жана жүздөрдүн системасы көчмөн коом турмушунда идеялык жактан жөнгө салуучу маанилүү милдетти дагы аркалады.
Библиографические ссылки
Галиев А.А. Традиционное мировоззрение казахов. -Алматы: Фонд Евразии,1997. -167c.
Жұртбаев Т. Дулыға-2. Алматы, Жазушы. 325 бет.
Жеңіс Ж. Ж. Ежелгі және ортағасырлардағы Тұран мен Иран. Алматы, Алтын шаңырақ. 2016 жыл. 238 бет.
Коптилеуова А.Б. Қазақ жүздері қашан пайда болды [Электрон.ресурс]. – 2017. –URL:: https://e-history.kz/kz/e-resources/show/13225/(дата обращения: 8.05.2021)
Жандарбек З. «Жеті Жарғы» және қазақ жүздері// https://abai.kz/post/17228
Жандарбек З. Қазақ халқының қалыптасуына дәстүрлі ислам ықпал етті [Электрон. ресурс]. – 2016. – URL: https://ult.kz/post/zikiriya-zhandarbek-kazak-khalkynynkalyptasuyna-dasturli-islam-ykpal-etti(дата обращения: 10.05.2021)
Мұхамбеткәрім Қ. Үш жүз атауы қайдан шыққан? [Электрон.ресурс]. – 2016. –URL:https://abai.kz/post/40635(дата обращения: 15.05.2021)
Сейдімбек А. Қазақтың ауызша тарихы: Зерттеу. Астана: Фолиант, 2008.
Адильгереев Х.М. К истории образования казахского народа // Вестник АН Каз ССР. 1951 №1 (70) –С. 81-96.
Рубинчик Ю. А. Персидско-русский словарь. –Москва: Советская энциклопедия. 1970. 784 стр.
