КАЗАК ОПЕРАСЫНДА РЕЧИТАТИВДИК ФОРМАЛАРДЫ ТАБУУ (АБЫЗ, АКЫН ЖАНА ЫРЧЫ ОБРАЗДАРЫНЫН МИСАЛЫНДА)
Ключевые слова:
казак операсы; речитатив; декламация; эпикалык мурас; фольклор; опера театры; улуттук тил.Аннотация
Бул макалада речитативдик-декламациялык формалардын 1930-жылдардан XXI кылымдын башына чейинки казак операсындагы өнүгүшү жана эстетикалык эволюциясы изилденет. Автор эпикалык оозеки-поэтикалык фольклорду европалык классикалык опера канондору менен органикалык түрдө бириктирүү процесстерин талдап, Е. Г. Брусиловскийдин «Ер Таргын» (1937), А. Жубанов менен Л. Хамидидын «Абай» (1944), Г. Жубанованын «Еңлік-Кебек» (1958) жана «Жерұйық» (1985) операларынын мисалында речитативдин ладотоналдык, метроритмдик жана жанрдык өзгөчөлүктөрүн карайт. Изилдөөдө музыкалык-аналитикалык, тарыхый-стилистикалык жана салыштырмалуу методдор колдонулуп, ноталык үлгүлөр жана архивдик аудиожазуулар талданат. «Ер Тарғында» фригий ладындагы интонациялар, кайталоочу мотивациялар жана темптин өзгөрүшү эпикалык сюжетти күчөтөт. «Абайда» аксакал Сырттандын үч бөлүктүү ариозосунда ладо-контрасттар, оркестрдик фактура жана темптин ыкчамдыгы аркылуу эмоционалдык тереңдик ачылат. «Еңлік-Кебекте» обондошкон терме, домбранын бурдону жана философиялык толгоолор синтезделип, каармандардын ички дүйнөсү чагылдырылат. «Жерұйыкта» полифониялык ыкмалар жана казак эл аспаптары лейтмотивдик өнүгүүнү баса белгилейт. Изилдөөнүн практикалык мааниси — опера театрынын репертуарын байытып, методологиялык негиз түзүү; теоретикалык салымы — улуттук жана дүйнөлүк речитативдик тажрыйбаларды салыштырмалуу талдоо. Макала концептуалдык, аналитикалык жана синтетикалык бөлүмдөрдөн турат жана келечектеги изилдөөлөр үчүн методологиялык жол көрсөткүчү болуп кызмат кылат.
Библиографические ссылки
Брусиловский Е. Ер Тарғын. /Клавир. Рукопись. – 274 с.
Штумпф К. Происхождение музыки. /Перевод с немецкого Ю.Вайнкопа под редакцией и с предисловием С.Гинзбурга. – Л.: Тритон, 1927. – 60 с.
Шумская Н. Садко Римского-Корсакова. – М.: Музгиз, 1956. – 79 с.
Мюллер М. Гармония. – М.: Музыка, 1976. – 288 с.
Жубанова Г. Енлик-Кебек. Клавир (Перевод М.Лаписовой) – Москва.: Советский композитор, 1981. – 300 с.
Симоненко Я.А. Особенности развития массово-сценических жанров в казахстанском композиторском творчестве (на примере мюзикла и рок-оперы). Диссертация на соискание академической степени магистра искусствоведческих наук по специальности 6М040100 – Музыковедение.
Научный руководитель: кандидат искусствоведения, доцент Әбдірахман Г.Б. Астана, 2015.
