КЫРГЫЗДАРГА БАЙЛАНЫШТУУ “КУУНАК / ШАЙЫР // ЫРДАП КӨНГӨН / ЫР ЖАНДУУ” ЭПИТЕТТЕРИ ЖАНА БАТКЕНДЕГИ СУРНАЙ ПЕТРОГЛИФИ
Ключевые слова:
эпитет, фольклор, музыка, шайыр, ыр жандуу, этнография, менталитет, петроглиф, Баткен, сурнай.Аннотация
Бул билдирүүбүздө мына ушул эпитеттерден “куунак/шайыр // ырдап көнгөн/ыр жандуу” каралды. Аталган эпитеттер бир мазмундук алкакты түзүп, кыргыздардын менталитетине жана музыкалык табитине байланыштуу айрым маалыматтарды камтыган. Алсак, “куунак” жана “шайыр” эпитеттери кыргыздар жашоодон ырахат алып жашаган, көңүлү ачык жайдары жүргөн эл экендигин билдирет десек болот. Ал эми “ырдап көнгөн” жана “ыр жандуу” эпитеттери кыргыздар ырга жакын, ыр ырдаганды жакшы көргөн шайыр, ырчы калк экендигин көрсөтүп турат. Бул филологиялык жыйынтыкты XIX кылымдагы кыргыздарга таандык петроглифтердеги археологиялык табылгалар тастыктайт. Тагыраак айтсак, ушул кылымдар аралыгындагы кыргыздар тартып калтырган Баткен (XVIII-XIX кк.) петроглифтеринде оозуна бир аспапты салып турган адамдын сүрөтү бар. Биздин оюбузча, – бул 30-40 см узундуктагы жыгач үйлөмө музыкалык аспап болгон сурнай.
Библиографические ссылки
Шериев, Ж., Муратов, A. Кыргыз адабияты, терминдердин түшүндүрмө сөздүгү. – Бишкек: Мектеп, 1994. – 158 б.
Bekki, S. Türkiye’de Epitetler Üzerine Yapılan Çalışmalar ve Köroğlu’nun Bir Şiirinin Tahlili // Millî Folklor. – 2012. – № 95. – S. 202–214.
Юлдыбаева, Г. В. Эпитеты в башкирском народном эпосе “Урал Батыр” // Вестник Челябинского государственного университета. Серия “Филология, искусствовдения”. – 2011. – № 54. – С. 150–153.
Багыш, Мендирман: Эпостор / Баш сөзүн жазган К. Кырбашев; А. Акматалиевдин жалпы редакциясы астында; Кырг. Улут. И. А. ж. б. –Бишкек: Шам, 1998. – 292 б.я
Классикалык изилдөөлөр жана тексттер: Актан Тыныбеков /Араб арибинен көчүрүп, китеп кылып түзгөн: О.Сооронов. – Бишкек: «Принт-экспресс», 2018. – 528 б.
Кыргыз тилинин сөздүгү. – Бишкек: Avrasya Yayıncılık, 2010. – 1460 б.
Зеланд, Н. Кашгария и перевалы Тянь-Шаня. Путевые записки Н. Зеланда. – Омск: Тип. Окружн. Штаба, 1888. – 212 с.
Кыргыздардын жана Кыргызстандын тарыхый булактары / [түз. К. Жусаев, А. Мокеев, Д. Сапаралиев ; ред. К. Жусаев ж.б..]. 2-том: Б. з. ч. II к. - XVIII к. Кытай булактарынан үзүндүлөр. – Бишкек: КТМУ, 2003. – 292 б.
Абдрахманов Ыбрайым. Тарыхый-этнографиялык мурас (Кол жазмалар). Басмага даярдагандар: А.Исаева, Р. Мээрканова, П. Абдыбаева. – Бишкек, 2021. – 232 б.
Жусуп Мамай «Кененим». Т. 4. – Бишкек, 2014. – 462 б.
Балдар фольклору: 29-том. (Түзг: Г. Орозова). – Бишкек: Принт-Экспресс, 2017. – 596 б.
Валиханов, Ч. Собрание сочинений в пяти томах. Том 2. – Алма-Ата: Главная редакция Казахской советской энциклопедии, 1985. – 416 с.
Аманова, Р. А. Традиционые музыкальные инструменты как феномен духовной культуры // Журнал «Инновации в науке». – 2017. – №3 (64). – С. 5-8.
Виноградов, В. С. Киргизское народное музыкальное творчество как источник изучения проблемы происхождения киргизов // Труды Киргизской археолого-этнографической экспедиции. Том III. Материалы Научной сессии. – Фрунзе: Издательство Академии наук Киргизской ССР, 1959. – С. 82-89.
Радлов, В. В. Образцы народной литературы Северных тюркских племен. Часть V. Наречие дикокаменных киргизов. – Санктпетербург: Типография Императорской академии наук, 1885. – 599 с.
