ГЛОБАЛДЫК ӨЗГӨРҮҮЛӨР ДООРУНДАГЫ ЭКОЛОГИЯ
Ключевые слова:
экологиялык кризис, адамзат жана табият, антропогендик таасир, экосистемалардын бузулушу, глобалдык ысыш, айлана-чөйрөнүн булганышы, токойлордун кыйылышы, биологиялык ар түрдүүлүктүн жоголушу, туруктуу өнүгүү, климаттык өзгөрүүлөр.Аннотация
Бул макала экологияны илимий дисциплина катары терең талдоого алып, адамдын жаратылыш системаларын бузууга алып келген иш-аракеттери менен байланышкан маселелерди карайт. Автор токойлордун кыркылышы, суу объектилеринин булганышы, глобалдык ысыш жана биологиялык ар түрдүүлүктүн жоголушу сыяктуу антропогендик таасирлердин кесепеттерин изилдейт. Талдоолор БУУнун Азык-түлүк жана айыл чарба уюму, БУУнун Айлана-чөйрө программасы сыяктуу дүйнөлүк алдыңкы уюмдардын маалыматтарына жана планетаны коркунучка салган адам ишмердүүлүгүн тастыктаган илимий байкоолорго негизделген. Айрыкча климаттын өзгөрүшүнүн жана табигый ресурстардын түгөнүшүнүн кесепеттерине көңүл бурулуп, бул маселелер экологиялык гана эмес, геосаясий көйгөйгө айлангандыгы белгиленет. Токойлордун массалык түрдө кыйылышы, суу менен атмосферанын булганышы, парник газдарынын концентрациясынын өсүшү — булардын бардыгы Жерде катастрофалык өзгөрүүлөрдү жаратып, адамзаттын жана башка жандуулардын жашоосуна коркунуч туудурат. Суунун жоголушу, температуранын жогорулашы жана экосистемалардын деградациясы сыяктуу көйгөйлөр дүйнөлүк коомчулуктун шашылыш чара көрүүсүн талап кылат. Макалада ошондой эле Мексика булуңундагы мунай төгүлүшү, сугат айыл чарбасынан улам суунун түгөнүшү жана Индия менен Пакистандын ортосундагы суу жетишсиздигине байланыштуу геосаясий коркунучтар сыяктуу мисалдар келтирилет. Иште шашылыш жана координацияланган аракеттердин зарылдыгы баса белгиленип, глобалдык кызматташтыкка, жашыл технологияларга инвестиция салууга, калыбына келүүчү энергия булактарына өтүүгө жана суу ресурстарын натыйжалуу башкарууга чакыруу айтылат. Табигый системаларга болгон урмат-сыйга, жоопкерчиликке жана тилектештикке негизделген жаңы экологиялык аң-сезимди калыптандыруу маанилүү экени белгиленет. Табигый ресурстары жок болсо да, калдыктарды кайра иштетүү жана ресурстарды туруктуу пайдалануу жаатында чоң ийгиликтерге жетишкен Сингапурдун мисалы ийгиликтүү экологиялык стратегия катары көрсөтүлгөн. Макалада учурдагы экономикалык жана саясий моделдерге сын айтылып, алардын экологиялык кыйроого себепкер болуп жаткандыгы белгиленет. Автор чечимдер технологиялык инновациялар менен гана чектелбестен, саясий жана экономикалык башкарууда да өзгөрүүлөрдү талап кылат деп эсептейт. Табигый ресурстарды туруктуу пайдалануу жана глобалдык кызматташтыкты камтыган комплекстүү ыкмасыз, адамзат жаратылыш менен гармонияда жашоо мүмкүнчүлүгүнөн ажырап калышы мүмкүн. Макала философиялык ой жүгүртүү менен аяктап, табияттын баалуулугу жана ага болгон мамилени кайра карап чыгуу зарылдыгы жөнүндө ойлор айтылат. Башкы идея – планетанын келечеги адамзаттын экономикалык өнүгүү менен экологиялык тең салмактуулуктун ортосундагы тең салмактуулукту табууга жөндөмдүүлүгүнө байланыштуу. Автор бул көйгөйдүн шашылыштыгын түшүнүүгө жана мүмкүн болгон кырсыктын алдын алуу үчүн активдүү аракеттерди көрүүгө чакырат.
Библиографические ссылки
Кудрявцев А. 100 великих катастроф XX века / Кудрявцев А. – серия: 100 великих катастроф XX века / ISBN: 5-8475-0014-9: мартин, 2000. – 463 с.
Вырубка лесов приводит к исчезновению диких животных и редких растений / Новости ООН. Глобальный взгляд. Человеческие судьбы [Электронный ресурс]. – Режим доступа: https://surl.li/vlqony (дата обращения: 23.04.2025).
Правительство Индонезии объявило войну лесам / Экооборона Московской области [Электронный ресурс]. – Режим доступа: https://surl.gd/sclspf (дата обращения: 23.04.2025).
Загрязнение Мирового океана: причины и последствия / Комсомольская правда. Электронный журнал [Электронный ресурс]. – Режим доступа: https://surl.li/whnzdw (дата обращения: 01.05.2025).
Изменение климата делает Землю «непригодной для жизни», предупреждает глава ООН / Международное информационное агентство “Казинформ” [Электронный ресурс]. – Режим доступа: https://surl.li/ksahxn (дата обращения: 03.05.2025).
Помимо эквивалента CO₂: воздействие метана на климат, экосистемы и здоровье / Коалиция по климату и чистоте воздуха. Научные публикации [Электронный ресурс]. – Режим доступа: https://surl.lu/zqiesf (дата обращения: 05.05.2025).
Как добыча нефти влияет на экологию? / СНТА – Современная научно-технологическая академия [Электронный ресурс]. – Режим доступа: https://surl.li/odtshd (дата обращения: 05.05.2025).
Воздействие нефти на окружающую среду / Международный журнал экспериментального образования [Электронный ресурс]. – Режим доступа: https://expeducation.ru/ru/article/view?id=11244 (дата обращения: 06.05.2025).
Разлив нефти: 10 крупнейших катастроф в истории / Национальная ассоциация нефтегазового сервиса. Объединение лидеров нефтегазового сервиса и машиностроения России [Электронный ресурс]. – Режим доступа: https://surl.li/qrdtbm (дата обращения: 08.05.2025).
Долгосрочные иммунологические изменения у дельфинов-афалин спустя десятилетие после разлива нефти на глубоководном горизонте в северной части Мексиканского залива: потенциальные эффекты для нескольких поколений / Онлайн-библиотека Wiley [Электронный ресурс]. – Режим доступа: https://surl.li/bokluu (дата обращения: 08.05.2025).
Спутники NASA выявили существенные изменения в мировых запасах пресной воды / NASA. Global Climate Change [Электронный ресурс]. – Режим доступа: https://surl.li/ovenxh (дата обращения: 08.05.2025).
Доклад ООН: водный кризис — угроза безопасности во всем мире / Новости ООН. Глобальный взгляд. Человеческие судьбы [Электронный ресурс]. – Режим доступа: https://surl.li/chrtwr (дата обращения: 10.05.2025).
Пакистан: В ближайшие 36 часов Индия готова нанести удар / DW.com – Made for minds [Электронный ресурс]. – Режим доступа: https://surl.li/elrqho (дата обращения: 10.05.2025).
Большинство переселенцев живут в странах, сильно пострадавших от изменения климата / Новости ООН. Глобальный взгляд. Человеческие судьбы [Электронный ресурс]. – Режим доступа: https://surl.li/jnypdz (дата обращения: 11.05.2025).
Как сортируют и перерабатывают мусор в Сингапуре / Recycle [Электронный ресурс]. – Режим доступа: https://surli.cc/vrpphg (дата обращения: 12.05.2025).
