ДҮЙНӨНҮН ЧОКУСУНДАГЫ (ПАМИР) КҮЧЛҮК ХАНДЫН УРПАКТАРЫ
Ключевые слова:
Памир, памир кыргыздары, найман, босторгой найман, кийик найман, көкө найман, көн найман, куран найман, мырза найманАннотация
Макалада Кытай Памиринде, Ооган Памиринде жана Чыгыш Памирде (андан ары Памир аймагы) жашаган кыргыздардын найман уруусу комплекстүү изилдөөгө алынат. Макаланын максаты – найман уруусуна байланыштуу тарыхый жана оозеки (санжыра) булактар изилдөөгө алуу жана талдоо. Памир аймагындагы наймандардын уруулук курамын аныктоого жана Кашкар, Кыргызстан, Өзбекстан жана Каратегин аймактарында жашаган кыргыз найман урууларынын уруктук параллелдерине өзгөчө көңүл бурулду. Тарыхый жана оозеки булактарды (кыргыз санжырасы) талдоонун негизинде Найман уруусунун уруулук бөлүнүшү калыбына келтирилди. Найман уруусунун курамына Оргу уруусу уруктук категория катарында киргизди, ал эми найман уруусунун курамындагы Нарай уругу төөлөс уруусунун уруктук бөлүкчөсү экендиги такталды. Автор Найман уруусунун калыбына келтирилген уруулук генеалогиялык дарагын сунуш кылган, ал таблица түрүндө макаланын аягында чагылдырылган.
Библиографические ссылки
Архив востоковедов Института восточных рукописей РАН. Фонд Грумм-Гржмайло, опись 1, д. 35, л. 15.
Архив востоковедов (АВ) Института восточных рукописей РАН. Фонд 115, Опись 1, единица хранения № 140: «Сведения о жителях Ранг-Кульского, Мургабского, Ак-Ташского, Аличурского аминства имеющих скот за 1903 года»; Фонд 115, Опись 1, единица хранения № 150: «Список туземной администрации русского Памира, Шугнана, Вахана, Горана представляемой к награде».
Абрамзон, С.М. Киргизское население Синьцзяна [Текст] / С.М. Абрамзон // ТКАЭЭ. – М.: Изд-во АН СССР, 1959. – Т. 2. – С. 332-369, с картой.
Абрамзон С.М. Этнический состав киргизского населения Северной Киргизии [Текст] / С.М. Абрамзон // ТКАЭЭ. – М.: Изд-во АН СССР, 1960. – Т. 4. – С. 3-137.
Абрамзон, С.М. Кыргыз жана Кыргызстан тарыхы боюнча тандалма эмгектер [Текст] / С.М. Абрамзон. – Бишкек: «Кыргызстан-Сорос» фонду, 1999. – 896 б.
Абышкаев, А. Каратегинские киргизы в конце XIX – начале ХХ вв. [Текст] /А.Абышкаев. – Фрунзе: Илим, 1965. – 52 с.
Асанканов, А.А. Кыргызы Синьцзяна (КНР) [Текст] / А.А. Асанканов. – Бишкек: Бийиктик, 2010. – 492 с.
Аттокуров, С. Кыргыз санжырасы [Текст] / С. Аттокуров. – Бишкек: Кыргызстан, 1995. – 216 с.
Винников, Я.Р. Родо-племенной состав и расселение киргизов на территории Южной Киргизии [Текст] / Я.Р. Винников // ТКАЭЭ. – М., 1956. – Т. 1. – С. 136-181.
Волконский, А. От Нового Маргилана до границы Бухары [Текст] А.Волконский // Вестник Европы. – Т. IV. – СПб., 1894. – С. 98-138.
Востров, В.В. Родоплеменной состав и расселение казахов [Текст] / В.В.Востров, М.С. Муканов. – Алма-Ата: Наука КазССР, 1968. – 256 с.
Громбчевский, Б.Л. Дневника экспедиции в Дарваз, на Памиры, в Раскем и СевероЗападный Тибет. 1889-1890 гг // Дервиш Гиндикуша: Путевые дневники ценральноазиатских экспедиций генерала Б.Л.Громбчевского. 2-е изд. – СПб.: Нестор-История, 2016. – 376 с.
Джамгерчинов, Б. Присоединение Киргизии к России [Текст] / Б.Джамгерчинов. – М.: Соцэкономгиз, 1959. – 436 с.
Дор, Реми. Ооган Памириндеги кыргыздар. Тарыхый-этнографиялык баян [Текст] / Реми, Дор. – Бишкек: «Кыргызстан», 1993. – 105 б.
Еврейнов, М.Д. Очерк Алайской долины 1886 г. [Текст] / М.Д. Еврейнов // Сб. геогр., топогр. и стат. материалов по Азии. – СПб., 1888. – Вып. 35. – С.201-213.
Жапаров, Ш. Лейлек районунун территориясындагы уруулардын бөлүнүшү [Текст] /Ш. Жапаров // Алга. – 1967. – 18 окт. – 4-б.
Жолдошев, Н.Ж. Каңды уруусунун курамы жана географиялык жайгашуусу [Текст] / Н.Ж.Жолдошев // И.Арабаев атындагы КМУнун жарчысы. – Бишкек, 2014. – № 4. – 184-192 бб.
Жолдошев, Н.Ж. Кыргыз элинин ичкилик уруулары [Текст] / Н.Ж.Жолдошев. – Бишкек: «Турар», 2016. – 288 б.
Жумабаев, Б.М. Памир: Улуу державалардын ортосундагы геосаясий күрөш [Текст] / Б.М.Жумабаев – Бишкек: «Учкун ААК», 2009. – 192 б.
Зайцев, В.Н. Памирская страна, центр Туркестана. Историко-географический очерк [Текст] / В.Н. Зайцев // ЕФО. – Вып. 2. – Новый-Маргелан: Типография Ферганского Областного Правления, 1903. – С. 1-78, с 1 л. карты в краск.
Закиров, С. Кыргыз санжырасы [Текст] / С. Закиров. – Бишкек: Кыргыз энцикл. башкы редакциясы, 1996. – 431-б.
Иванов, Д.Л. Путешествие на Памир [Текст] / Д.Л.Иванов // ИИРГО, 1884. – Т. XX. – Вып. 3. – Санкт-Петербург: Типография А.С.Суворина, 1884. – Т. 20. – Вып. 3. – С. 209-252.
Кайыпов, Памир кыргыздарынын тамактануу системасы: ритуал жана турмуш, салт жана жаңылануу [Текст] / С.Т.Кайыпов. – Бишкек: Бийиктик, 2011. – 193 б.
Корнилов, Л.Г. Кашгария или Восточный Туркестан. Опыт военно-статистического описания [Текст] / Л.Г.Корнилов. – Ташкент, 1903. – 445 с.
Костенко, Л.Ф. Военно-научная экспедиция на Алай и Памир [Текст] / Л.Ф.Костенко // ВС. – СПб., 1877. – № 4. – С. 357-383.
Кыргыздар [Текст]: 14 томдук. – Бишкек: Бийиктик, 2011. – Т. 2. – 616 б.
Кыргыздардын жана Кыргызстандын тарыхый булактары [Текст] / жооптуу ред. К.Жусаев. – Бишкек: КТМУ «Манас», 2003. – Т. 2. – 293 б.
Маанаев, Э.Ж. Кыргызстандан тышкары жашаган кыргыздардын тарыхынан [Текст] / Э.Ж.Маанаев. – Фрунзе: «Кыргызстан», 1969. – 88 б.
Маанаев, Э.Ж., Плоских, В. На «Крыше мира» [Текст] / Э.Ж.Маанаев, В.Плоских. – Фрунзе: «Мектеп», 1983. – 144 с.
Маанаев, Э.Ж., Жумабаев, Б.М. Памир кыргыздары:тарыхый-этнографиялык очерк [Текст] / Э.Ж.Маанаев, Б.М.Жумабаев. – Бишкек: Ж.Баласагын атындагы КУУнун басмаканасы, 2009. – 188 б.
Манас [Текст]: эпос / Сагынбай Орозбак уулунун варианты боюнча. – Фрунзе: Кыргызстан, 1980. – 2-китеп. – 452 б.
Материалы по истории киргизов и Киргизии [Текст] / Отв. ред. В.А.Ромодин. – Москва: Наука, 1973. – Вып. 1. – 279 с.
Материалы по истории кыргызов и Кыргызстана [Текст] / отв. редактор К.Джусаев. – Бишкек: КТМУ «Манас», 2003. – Т. 2. – 260 с.
Минаев, И.П. Сведения о странах по верховьям Аму-Дарьи [Текст] / И.П.Минаев. – Санкт-Петербург: Типография В.С.Балашева, 1879. – 281 с. + VIII с. предисл.
Нурбек Туран. Каңды: санжыра жана тарых [Текст] / Туран Нурбек. – Бишкек: «Турар», 2014. – 512 б.
Нурдинов, А. Оогандык кыргыздар: Даректүү баян [Текст] / А.Нурдинов. Ош, 2011. – 186 б.
Петров, К.И. К истории движения киргизов на Тянь-Шань и их взаимоотношений с ойратами в XIII – XV вв. [Текст] / К.И.Петров.– Фрунзе: Издательство АН КиргССР, 1962. – 212 с.
Петров, К.И. Очерк происхождения киргизского народа [Текст] / К.И.Петров. – Фрунзе: Издательство АН КиргССР, 1963. – 148с.
Путята, Д.В. Очерк экспедиции генерального штаба капитана Путята в Памир, Сарыкол, Вахан и Шугнан 1883 г. [Текст] / Д.В. Путята // СМА.– Санкт-Петербург: Военная типография, 1884. – Вып. 10. – С. 1-88. Приложение к очерку экспедиции кап. Путята. Маршрутное описание. – С. 240-301.
Салахетдинова, М.А. Сочинение Мухаммед-Садыка Кашгари «Тазкира-и-Ходжаган» как источник по истории киргизов [Текст] / М.А.Салахетдинова // Известия Академии наук Киргизской ССР. – Т.1. – Вып. 1. Серия общ. наук. – Фрунзе, 1959. – С. 93-125.
Сапарбай, Жаңыбай уулу. Кыргыз санжырасы [Текст] / Жаңыбай уулу Сапарбай. – Ош: Ош дубандык басмаканасы, 1993. – 64б.
Серебренников, А.Г. Памир (краткий очерк) [Текст] / А.Г.Серебренников // ЕФО. – Т. 1. – Вып. 1. – Новый Маргелан: Типография ФОП, 1902. – С. 90-158.
Ситняковский, Н.Ф. Перечисление некоторых родов киргиз, обитающих восточной части Ферганской долины [Текст] / Н.Ф.Ситняковский // ИТО ИРГО. – 1900. – Т. 2. – Вып. 1. – С. 92-110.
Ситняковский, Н.Ф. Таблица киргизских родов Ошского уезда [Текст] / Н.Ф.Ситняковский // Известия ТО ИРГО. – 1900. – Т. 2. – Вып. 2. – С. 57-58.
Скерский, А.Г. Краткий очерк Памира капитана Скерского [Текст] / А.Г.Скерский // СМА. – Вып. 50. – Санкт-Петербург: Военная типография, 1892. – С. 14-40.
Снесарев, А.Е. Северо-индийский театр. (Военно-географическое описание) [Текст] / А.Е.Снесарев. – Ч. 1. – Ташкент, 1903. – [2], II, III, 347.
Сыдыков, А. Родовое деление киргизов [Текст] / А.Сыдыков // Сб. «Белек». – Ташкент, 1927. – С. 273-300.
Турдубай, Умар уулу. Кыргыз санжырасы [Текст] / Умар уулу Турдубай. – Бишкек: «Арым» КИ, 1991. – 32 б.
Тынышпаев, М. Материалы к истории киргиз-казахского народа [Текст] /М. Тынышпаев. – Ташкент: Вост. отд-ние Кирг. Гос. изд-ва, 1925. – 62 с.
Эсенкул, Төрөкан уулу. Сол канат кыргыз [Текст] / Төрөкан уулу Эсенкул. – Бишкек: «Көкө-Теңир», 1995. – 3-китеп. – 176 б.
Dor, Rémy. Conribution à l’étude des Kirghiz du Pamir Afghan. (Publié sous les auspices de l’Institut national des Langues et Civilisations orientales.) [Text] / Rémy, Dor. – Paris: Publications Orientalistes de France, 1975. – 341 p., bibl., inde, ill., fig., ph. (Cahiers Turcica, I).
Dunmore, Charles Adolphus Murray, 7th Earl. The Pamirs. A Narrative of a Year’s Expedition on horseback and on foot through Kashmir, Western Tibet, Chinese Tartary, and Russian Central Asia [Text] / by C.A.M. 7th Earl Dunmore. 2 Vols. – London: John Murray, 1893. – Vol. 2. – XI, 340, III p.
Félix de Rocca. De l’Alaï à l’Amou-Daria [Text] / Félix de Rocca. – Paris: Paul Ollendorff, éditeur,1896. – 446 p.
Hedin, Sven A. Through Asia [Text] / by S.A.Hedin. Vol. 1-2. – London: Methuen& Co., 1898. Vol. 1. XX, 663 p., 3 list il., 1 map; Vol. 2. XII, 664-1278 p., 1 list il., 1 map.
Shahrani, Nazif M. The Kirgiz and Wakhi of Afghanistan. Adaptation to closed frontiers [Text] / Nazif M.Shahrani. – University of Washington press, Seattle and London, 1979. – 264 p.
Н.Ф.Ситняковскийде «камаркул» деп берилсе, ал эми уруулардын схемасында «камаркул найман» деп көрсөтүлгөн, кара: Ситняковский Н.Ф. Перечисление некоторых родов киргиз, обитающих в восточной части Ферганской области // Известия ТО ИРГО. – Ташкент, 1900. – Т. 2. – Вып. 1. – С. 109.; Ситняковский, Н.Ф. Таблица киргизских родов Ошского уезда // Известия ТО ИРГО. – 1900. – Т. 2. – Вып. 2. – С. 57-58.
