ТИЛ ЭТНОСТУК ИДЕНТТҮҮЛҮКТҮН ФАКТОРУ КАТАРЫ ЖАНА ЭТНОСТОР АРАЛЫК МАМИЛЕЛЕРДИН МАСЕЛЕЛЕРИ: КЫРГЫЗСТАН МЕНЕН ЧУВАШИЯНЫН ТАРЫХЫНДАГЫ ЖАНА АЗЫРКЫ МЕЗГИЛИНДЕГИ ЖАЛПЫЛЫК ЖАНА ӨЗГӨЧӨЛҮК
Ключевые слова:
Чувашия, Кыргызстан, этникалык иденттүүлүк, тил, улуттар аралык мамилелерАннотация
Макалада лингвистикалык жана этникалык иденттүүлүккө байланышкан көйгөйлөрдү жана көп улуттуу коомдогу этностор аралык мамилелердеги тилдердин ролун изилдейт. Тилдик жана этникалык иденттүүлүк өз ара байланышкан категориялар. Адам негизи кайсы тилде сүйлөп, кайсы тилди эне тили катары кабыл алаары менен менен байланыштырып өзүнүн кандайдыр бир этникалык топко таандык экенин түшүнөт. Этникалык иденттүүлүктүн өзгөчөлүктөрүн эки түрк тилинин – кыргыз жана чуваш тилдеринин жана аларда сүйлөгөндөрдүн тарыхый тагдырынын жана азыркы социалдык абалынын аспектилеринин мисалында байкоого болот. Кыргыздар жана чуваштардын өтмүшү жана азыркысы менен байланышкан айрым бир жалпы өзгөчөлүктөрү жана айырмачылыктары да бар. Бул тилдердин демографиясынын динамикасын Россия Федерациясында жана Кыргызстанда жүргүзүлгөн 1989-жылдагы СССР эл каттоосунан баштап 2020-жылга чейин каттоолордун маалыматтарын колдонуу менен талдоо аракети жасалды. Изилдөөнүн жыйынтыгында аз сандагы этностук топтор үчүн кошумча экинчи тилди билүүнүн маанилүүлүгү жөнүндө тыянак чыгарылат, мисалы, чуваштар менен кыргыздардын үчүн мындай тил – орус тили, биринчиси Россия Федерациясынын карамагында жашаса, экинчиси – эгемен мамлекет Кыргызстандын титулдук этникалык тобу болуп саналат.
Библиографические ссылки
Авдеев А.А. Динамика этнолингвистической структуры населения Киргизии / И.А. Троицкая, А.А. Авдеев // Демографическое обозрение. 2022. № 9(1). С. 4–33.
Дербишева З.К. Языковые контакты в сфере билингвизма в Кыргызстане // Вестник Российского университета дружбы народов. Серия: Теория языка. Семиотика. Семантика. 2022. Т. 13. № 1. С. 144–155.
Егоров Н.И. Язык и диалекты / Н.И. Егоров, А.В. Кузнецов // Чуваши / отв. ред. В.П. Иванов, А.ДКоростелев, Е.А. Ягафова. М.: Наука, 2017. (Народы и культуры). С. 127–139.
Жапаров призвал развивать государственный язык в Киргизии на кириллице // РИА Новости. URL: https://ria.ru/20230420/kirgiziya-1866601720.html
Кляшторный С.Г. Основные этапы этногенеза киргизского народа / С.Г. Кляшторный, А.М. Моке-
ев, В.П. Мокрынин // Тюркология-88: Тезисы докладов и сообщений V тюркологической конференции.
Фрунзе: Илим, 1988. С. 42–44.
Население СССР: По данным Всесоюзной переписи населения 1989 г. / Госкомстат СССР. М.: Финансы и Статистика, 1990. 45 с.
Омурзакова Ж.К. Языковая ситуация в Кыргызстане // Правовые основы функционирования государственных и региональных языков в условиях дву- и многоязычия (мировой опыт реализации языковой политики в федеративных государствах. Казань: Институт языка, литературы и искусства им. Г. Ибрагимова АН РТ, 2021. С. 40–45. С. 40
Орузбаева Б.О. Киргизский язык // Языки мира: Тюркские языки. М.; Бишкек: Кыргызстан, 1996. С. 286–298.
Перепись населения и жилищного фонда Кыргызской Республики 2022 года: Книга II (часть первая) в таблицах: Население Кыргызстана. Бишкек, 2023. 381 с.
Ситнянский Г.Ю. Киргизы // Большая российская энциклопедия 2004–2017. URL: https://old. bigenc.ru/ethnology/text/2066374?ysclid=m6kt68q8bo749926573 (дата обращения 25.01.2025)
Сумарокова О.Л. Кыргызский алфавит: долгий путь к кириллице: Каталог историко-документальной выставки. Бишкек: Изд-во КРСУ, 2021. 94 с.
Тагаев М.Д. Диалог языков и культур (на материале функционирования и взаимодействия культурно-языковых пространств киргизского и русского языков). Бишкек: Изд-во КРСУ, 2015. 240 с.
Тагаев М.Д. Русский язык в Кыргызстане: языковая политика, цифровые ресурсы и научно-образовательный дискурс молодого поколения // Международный научный конгресс «Русский язык в странах СНГ: положение, функционирование, коммуникация» (1–3 ноября 2022 года): сб. материалов. В 3 ч. Ч. 3: Русский язык в цифровом пространстве СНГ [Электронное издание]. М., Гос. ИРЯ им. А.С.
Пушкина, 2022. С. 4–8. URL: https://cis.minsk.by/img/news/24396/6374c91bc330d.pdf (дата обращения: 25.01.2025)
Эшимбекова Н.С. Эволюция формирования национального самосознания в процессе этногенеза кыргызов: в 2 ч. Ч. 1. Бишкек: Изд-во КРСУ, 2017. 216 с.
