БАЙЫРКЫ ЖАНА АЗЫРКЫ КЫРГЫЗ ТИЛИНДЕГИ ЭТИШ СӨЗДӨРДҮН СЕМАНТИКАСЫ
Ключевые слова:
Энесай, кыргыз, этиш, лексика, сөз түркүмү, байыркы, грамматика, морфология, түрк, тилдерАннотация
Аталган макалада байыркы Энесай тексттериндеги жана азыркы кыргыз тилиндеги этиш сөздөрүнүн семантикасы иликтенет. Бул объектини изилдөөдө салыштырматарыхый жана салыштырма методдор колдонулат. Кыргыз тилинин байыркы тилдик булагы болгон Энесай тексттериндеги этиш сөздөрдүн семантикасы изилдөөгө алынат жана байыркы доордо колдонулган этиштер азыркы кыргыз тилинде колдонулган этиш сөздөрүнүн лексикаграмматикалык маанилери менен тарыхый жана тилдик аспектиден салыштырылып иликтенет. Негизинен, байыркы кыргыз тилинде жана азыркы кыргыз тилинде этиш категориясы өзүнчө сөз түркүмүнүн чоң тобун түзүп турат, анын колдонулуу чөйрөсү кеңири. Энесай тексттериндеги этиштер жак, чак, ыңгай, мамиле категориялары боюнча өзгөрүп турары анализге алынат жана тексттердеги этиштердин ар тараптуу колдонулары аныкталмакчы.
Азыркы күндө этиш сөздөрү дал ушул калыбында, ушул тутуму менен кыргыз адабий тилинде активдүү колдонулуп келе жатат, о.э. узак мезгилдин өткөнүнө карабастан бул элементтер өзгөрүүгө учураган эмес. Байыркы бабалар түзүп калтырган морфо-семантикалык грамматика бир гана кыргыз тили эмес, бардык түрк тилдери үчүн ар дайым өтө актуалдуу б.э.
Библиографические ссылки
Айдаров Г. Язык Орхонских памятников древнетюркской письменности VIII века. – Алматы, 1971.
Айдаров Г., Курышжанов А., Томанов М. Көне түрки жазба эскеткиштеринин тили. Алматы, 1971.
Аширалиев К. Орхон-Енисей жазма эстеликтериндеги уѕгу сөздөр. – Фрунзе, 1963.
Батманов И. А. Язык енисейских памятников древнетюркской письменности. – Ф., 1959.
Батманов И. А., Арагачи З. Б., Бабушкин Г. Ф. Современная и древняя Енисейка. – Фрунзе, 1962.
Дыйканов К. Кыргыз тилинин тарыхынан. – Фрунзе, 1980.
Кондратьев В.Г. Грамматический строй языка памятников древнетюркской письменности VIII-IX вв. Ленинград, 1981.
Кононов А.Н. Грамматика языка тюркских рунических памятников VII– IX вв. – Ленинград, 1980.
Кыргыз адабий тили. – Б., 2009.
Кыргыз адабий тилинин грамматикасы, – Фрунзе,1980.
Малов С.Е. Енисейская писменность тюрков. – Москва-Ленинград, 1952.
Малов С.Е. Памятники древнетюркской писменности Монголии и Киргизии, Москва-Ленинград, 1959.
Малов С.Е. Памятники древнетюркской писменности. – Москва-Ленинград, 1951.
Нурмаханова Э.Н. Түрки тилдеринин салыстырмалы грамматикасы, – Алматы, 1971.
Орхон –Енисей тексттери, – Фрунзе. «Илим», 1982
Поцелуевский А. П. Происхождение личных и указательных местоимений. – Ашхабад, 1948.
Сыдыков С. Байыркы түрк жазуусу (VII-IX кылымдар). – Бишкек, 2001.
Юнусалиев Б.М. Кыргыз диалектологиясы. – Фрунзе, 1971.
Языки мира. Тюркские языки. – Бишкек, 1997.
Ссылка №1. Табалдиева А.Б. Энесай жазма эстеликтериндеги атооч сөздөрүнүн морфологиялык системасы. (Международная нучно-практическая кон-ция) «Наука, образования и инновации» (РИНЦ), – Россия, 2016 год.
Ссылка №2. Табалдиева А.Б. Энесай жазма эстеликтеринин фонетикалык түзүлүшү. Ата-Түрк-Ала-Тоо унив. «Маданият аралык байланыш» эл аралык илим-практ конференция «Аlatoo Academic Studies» www.iaau.kg/aas - [38-43, 2016].
Ссылка №3. Табадиева А.Б. Enisey yazilmalarindaki isimlerin morfolojik yapisi. Түркиядагы эл аралык илимий журнал 2018. «Тyрк элдеринин жазуу тyрyндогy алгачкы чыгармалары» Эл аралык симпозиуму. – Кыргызстан, Каракол шаары, 2018, 2-3октябрь.
