Өзбекстандын кыргыздары (Фергана өрөөнү), алардын локализациясы жана уруулук курамы. XX кылымдын аягы
Ключевые слова:
кыргыздар, Фергана өрөөнү, статистика, Совет бийлиги, кыргыз уруулары, этнос, оң канат, сол канат, булгачи (ичкиликтер)Аннотация
Илимий макалада Кыргызстандын аймагынан сырткары, Өзбекстан Республикасында жашаган кыргыздар тууралуу маалыматтар каралат. Макалада алардын локализациясы, кыргыздардын Фергана өрөөнүндө жайылып, отурукташуу ареалдары, уруулук курамы, материалдык жана руханий маданияты иликтенет. Учурда көз карандысыз Мамлекеттердин (Кыргызстан, Өзбекстан, Тажикстан) карамагындагы Фергана өрөөнү илгертен бери «Алтын өрөөн» деген кошумча ат менен белгилүү. Кыргыздардын жана кыргыз этносунун тарыхы, маданияты, тили жана башка өзгөчөлүктөрү Фергана өрөөнүнүн калкы, маданияты менен тыгыз байланышта. Фергана өрөөнүндө, тоо этектеринде жана тоолуу жерлеринде байыртадан бери кыргыздар жашап келгени белгилүү. Кээ бир тарыхый булактар жана изилдөөчүлөрдүн эмгектери кыргыздар Фергана өрөөнүн жана ага жакын райондорду б.з. X-XI кк. үй-кыштагында байырлашканын айгинелейт. Кыргыздар илгертен Фергана өрөөнүндө жана анын тоо этектеринде жашагандыгын белгилей кетүү зарыл. Буга тарыхый булактар менен катар аймакта калк жыш отурукташкан кыргыз урууларынын жана урууларынын аталыштарына (этнотопонимдерине) байланыштуу топонимикалык аталыштар мисал боло алат. Жалпысынан, ушул кезге чейин Өзбекстанда жашаган кыргыздардын этникалык тарыхы, этногенези, этникалык маданияты, тили, материалдык жана руханий маданияты боюнча комплекстүү изилдөөлөр жүргүзүлгөн эмес. Талдоо үчүн Фергана өрөөнүндөгү кыргыздардын саны жана отурукташуусу жөнүндөгү илимий, илимий-статистикалык материалдар колдонулган. Кыргыз элинин башка түрк тилдүү элдер менен этномаданий байланыштары да изилденген.
Библиографические ссылки
Абашин С. Н. Население Ферганской долины (К становлению этнографической номенклатуры в конце XIX - начале ХХ века)//Ферганская долина: Этничность, этнические процессы, этнические конфликты. – М., 2004. С.38 – 102.
Абдуллаев У. С, Атаханов Р. С. Из истории узбекско-киргизских этнокультурных взаимоотношений (по материалам Ферганской долины) // Журнал научных публикаций аспирантов и докторантов. – 2014. ISSN 1991-3087.
Абрамзон С.М. Вопросы этногенеза киргизов по данным этнографии//ТКАЭЭ. Т.III. С.31-43.
Бушков В.К., Зотова Н.Л. Сельское население Наманганского уезда на рубеже XIX-XX веков (по статистическим данным)//Ферганская долина: Этничность, этнические процессы, этнические конфликты. – М., 2004. С.110-138.
Валиханов Ч.Ч. Собр. соч. – Алма-Ата, «Гылым», 1958. – 478 с.
Винников Я.Р. Родоплеменной состав и расселение киргизов на территории Южной Киргизии. - ТКАЭЭ. Т.1. – М., 1956. С.136-170.
Губаева С.С. К истории изучения этнического состава населения Ферганской долины//Ферганская долина: этничность, этнические процессы, этнические конфликты Отв. ред. С.Н.Абашин, В.И.Бушков; Ин-т этнологии и антропологии им. Н.Н. Миклухо-Маклая. – М.: Наука, 2004. С. 6-38.
Губаева С.С. Этнический состав населения Ферганы в конце XIX-начале XX вв. (по данным топонимии). – Ташкент, 1983. – 245 с.
Губаева С.С. Население Ферганской долины в конце XIX-начале XX вв. (Этнокультурные процессы). – Ташкент, 1991 (9 п. л.).
Зарубин И.М. Список народностей Туркестанского края. – Л.,1925. С.5.
История народов Узбекистана. – Ташкент, 1947. Т.II. -514 с.
Караев О. Арабские и персидские источники IX XIII веков о киргизах и Киргизии. – Фрунзе, “Илим”, 1968. – 104 с.
Каратаев О.К. Кыргыздардын теги, келип чыгышы, этностук-маданий алакалары. Бишкек, 2013. - 290 б.
Кармышева Б.Х. Очерки этнической истории южных районов Таджикстана и Узбекистана. – М., “Наука”, 1976. - 356 с.
Койчиев А. Национально территориальное-размежевание в Ферганской долине (1924 г.). – Бишкек, 2002. 267 с.
Лыкошин Н.С. Чапкуллукская волость Ходжентского уезда. Опыт исследования экономических и бытовых условий жизни ее населения //Справочная книжка Самаркандской области. VIII. – Самарканд, 1906.
Магидович И.П. Население ТАССР в 1920 г. // Статистический ежегодник 1917-1923 гг. – Ташкент, 1924. Т. 1. С. 43-45.
Малявкин А.Г. Материалы по истории уйгуров в IX– XII вв. – Новосибирск: Наука, 1974. - 210 с.
Материалы к характеристике народного хозяйства в Туркестане. Отчет по ревизии Туркестанского края, произведенной по высочайшему повелению сенатором гофместром графом К.К.Паленом. Ч. I. Отд. 1. Спб., 1911. - 62 с.
Наливкин В., Наливкина М. Очерки быта женщины туземного местного населения Ферганской долины. – Казань, – 1886.
Ситняковский Н.Ф. Перечисление некоторых родов киргиз, обитающих в восточной части Ферганской области //Изв. Туркестанского отдела Рус. геогр. об-ва. –Ташкент, 1900. Т. II. Вып. 1.
Солтоноев Б. Кыргыз тарыхы. Жооптуу редактору: академик А.Ч. Какеев. К-97 – Б.: АРХИ, – 2003. - 448 б.
Сыдыков А. «Родовое деление киргизов»// «Благодарные ученики Средней Азии и её почитатели». Ташкент; 1927. С. 273-300.
Шаниязов К.Ш. К этнической истории узбекского народа (историко-этнографическое исследование на материалах кипчакского компонента). – Ташкент,1974.
Шаниязов К.Ш. Кипчаки в узбекской этнической среде в дооктябрьский период//Этнические процессы у национальных групп Средней Азии и Казахстана. – М., 1980. С. 45-56.
Этнический атлас УзбекистанаКыргызы. – Ташкент, 2002. С.140-144.
