БИЙИК ТООЛОРДОГУ ЖОГОРКУ МЕКТЕПТЕРДИН ОКУУЧУЛАРЫНЫН МОРФОФУНКЦИОНАЛДЫК МҮНӨЗДӨРҮ
Ключевые слова:
бийик тоолуу, эркек балдар, курактык өнүгүү, функционалдык тесттер, со- матометрия.Аннотация
Тянь-Шань-Памирдин бийик тоолуу айылдарынын шартында жашаган башталгыч, орто жана жогорку класстын окуучуларынын функционалдык өнүгүүсүн изилдөөгө багытталган. Антропометрикалык ыкмалар, спорттук жана медициналык функционалдык тесттер колдонулган. Сырткы дем алуу функциясынын өзгөчөлүктөрү, анаэробдук резерв, чыдамкайлыкка жана эмгекке жөндөмдүүлүккө тесттер, ошондой эле соматометриялык көрсөткүчтөр менен өз ара байланышта болгон спорттук жыйынтыктар аныкталды. 100 мге чуркоо ылдамдыгы, 1000 м аралыкка кросс, бир жерден секирүүнүн узундугу, тирөөчтөгү түртүү жана тартылуу саны сыяктуу ылдамдык жана күч көрсөткүчтөрү аныкталган. Бийик тоолордо орто мектеп мезгилинде дене салмагынын жана узундуктун өсүү темптери жапыз тоолордогу жана өрөөндөрдөгү курдаштарынан артта экени көрсөтүлгөн. Бирок, жогорку класстын окуучуларында алар жаш нормасына жетип,
алардын кошумча физикалык жана гипоксиялык жүктөргө реакциясы негизинен нормотоникалык. Жаш жигиттер аскер кызматына же окууга көчүп келгенде бул өзгөчөлүктөр эске алынууга тийиш.
Библиографические ссылки
Айдаралиев А.А. Устойчивое развитие горных районов Кыргызстана / А.А. Айдаралиев // Международный год гор – важное событие нового века. Бишкек 2002. – С. 27-39.
Белов Г.В. Влияние факторов горного климата на сурфактантную систему легких и методы ее коррекции / Г.В. Белов // Автореферат дисс... доктора мед.наук. Томск, 2005. -42 с.
Борисов Е.Ю. Основные показатели физического развития школьников г. Бишкек в динамике за 50
лет / Е.Ю. Борисов, Ю. Грехова, Ю.И. Мануйленко // Медицина Кыргызстана. 2009. No4. –С. 34-37
Жуков О.Ф., Гинявичене В., Андрющенко О.Н., Щербина Ф.А., Щербина А.Ф. Оценка физической подготовленности юношей на основе индивидуально-типологического подхода // Теория и практика физической культуры. 2020. No 7. С. 42-44
Ибраимов А.И. Биологические аспекты адаптивной эволюции человека. Бишкек. -2008. – 430с.
Маркушин В.С., Пунич С.В. Анализ эффективности тренировок в среднегорье и на равнине у бегунов
на средние дистанции (800 м и 1500 м) // European Science. 2021. No 3 (59). С. 30-34.
Саттаров А.Э. Соматотипологические особенности физического развития подростков и юношей различных биогеохимических зон Кыргызстана / А.Э. Саттаров, К.Ш. Сакибаев, Г.Т. Джолдошева, Б.Р. Джаналиев, К.Б. Козуев, М.К.Нуруев // Медицина Кыргызстана. 2019. No1. –С.21-25.
Солодовник Е.М., Сый Ч. Развитие школьного физического воспитания в Китае // E-Scio. 2020. No 12 (51). С. 143-149.
Тулекеев Т.М. Физическое развитие подростков и юношей разных климатогеографических зон / Т.М.
Тулекеев, Т.Т. Иманалиев., А.Э. Саттаров // Вестник физической культуры и спорта. 2016. No 2 (14). С. 157-164.
Чанчаева Е.А. Возрастно-половые и этно-национальные особенности коренного и пришлого насе-
ления Горного Алтая / Е.А. Чанчаева: Автореф. дисс. ... доктора биол. наук / Научно-исследовательский
институт физиологии и фундаментальной медицины СО РАМН. Новосибирск, 2013.
Эсеноманова М.К. Сезонные особенности питания у работников высокогорья / М.К. Эсеноманова,
Г.В. Белов, Ф.А. Кочкорова, А.Ж. Сомкулова // Здоровье и болезнь. 2010. No 5. С.200-2004.
Argnani L, Cogo A, Gualdi-Russo E. Growth and nutritional status of Tibetan children at high altitude. //
Coll Antropol. 2008 Sep;32(3):807-12.
Boos CJ1, Vincent E, Mellor A, et al. The Effect of Sex on Heart Rate Variability at High Altitude. // Med
Sci Sports Exerc. 2017 Dec;49(12):2562-2569. doi: 10.1249/MSS.0000000000001384.
Hogan AM, Virues-Ortega J, Botti AB, et al. Development of aptitude at altitude.// Dev Sci. 2010
May;13(3):533-544. doi: 10.1111/j.1467-7687.2009.00909.x.
Pawson IG, Huicho L. Persistence of growth stunting in a Peruvian high altitude community, 1964-1999. //
Am J Hum Biol. 2010 May-Jun;22(3):367-74. doi: 10.1002/ajhb.21001.
Xi H, Chen Z, Li W, et al. Chest circumference and sitting height among children and adolescents from
Lhasa, Tibet compared to other high altitude populations // Am J Hum Biol. 2016 Mar-Apr;28(2):197-202. doi:
1002/ajhb.22772. Epub 2015 Aug 7.
